การอ่านผลชุดตรวจเอชไอวี (HIV) หรือที่หลายคนเรียกกันว่า “ชุดตรวจเอดส์” อย่างถูกต้องเป็นสิ่งที่สำคัญมาก เพราะหากอ่านผลไม่ถูกต้องอาจนำไปสู่ความเข้าใจผิด ชุดตรวจเอดส์วิตกกังวลโดยไม่จำเป็น หรือแปลผลผิดว่าไม่มีเชื้อทั้งที่มีอยู่จริง ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพในระยะยาว ดังนั้นการทำความเข้าใจในวิธีการอ่านผลอย่างถูกต้อง พร้อมทั้งดูตัวอย่างภาพประกอบจึงเป็นสิ่งจำเป็น โดยเฉพาะในยุคปัจจุบันที่มีการจำหน่ายชุดตรวจเอดส์ด้วยตนเองในร้านขายยาและผ่านช่องทางออนไลน์

ชุดตรวจเอชไอวีแบบตรวจด้วยตนเอง (HIV Self-Test) เป็นเครื่องมือที่ช่วยให้ผู้คนสามารถเข้าถึงการตรวจได้ง่ายขึ้น โดยไม่จำเป็นต้องเดินทางไปที่โรงพยาบาลหรือคลินิก ชุดตรวจเอดส์การตรวจส่วนใหญ่ใช้หลักการทางภูมิคุ้มกัน โดยตรวจหาภูมิคุ้มกัน (แอนติบอดี) ที่ร่างกายสร้างขึ้นเพื่อตอบสนองต่อเชื้อเอชไอวี ชุดตรวจเอดส์วิธีการตรวจมักเป็นการเจาะเลือดจากปลายนิ้วหรือการใช้สารคัดหลั่งจากช่องปาก (น้ำลาย) แล้วหยดลงบนแถบทดสอบ และรอผลประมาณ 15-20 นาที

อีกประเด็นที่สำคัญคือการอ่านผลควรอยู่ในช่วงเวลาที่ชุดตรวจระบุไว้

วิธีอ่านผลนั้นโดยทั่วไปแล้วชุดตรวจจะมี “แถบควบคุม” (Control Line – C) และ “แถบทดสอบ” (Test Line – T) ซึ่งเป็นหลักมาตรฐานในการอ่านผลไม่ว่าจะใช้ชุดตรวจยี่ห้อใดก็ตาม หากมีเฉพาะแถบ C ปรากฏชัดเจน ส่วนแถบ T ไม่มีหรือแทบมองไม่เห็น ถือว่า “ผลเป็นลบ” หมายถึงยังไม่พบการติดเชื้อเอชไอวีในขณะนั้น แต่หากทั้งแถบ C และ T ปรากฏชัดเจนทั้งคู่ (แม้ว่าเส้น T จะจาง) ให้ถือว่า “ผลเป็นบวก” หมายถึงอาจมีการติดเชื้อ ชุดตรวจเอดส์ควรไปพบแพทย์เพื่อยืนยันผลด้วยการตรวจซ้ำในห้องปฏิบัติการ ส่วนกรณีที่ไม่มีแถบ C ปรากฏ ไม่ว่าจะมีแถบ T หรือไม่ก็ตาม ถือว่า

ผลเป็นโมฆะหรือใช้ไม่ได้ ซึ่งอาจเกิดจากความผิดพลาดในการเก็บตัวอย่าง การหยดสาร หรืออุปกรณ์มีปัญหา ต้องทำการตรวจใหม่อีกครั้งด้วยชุดใหม่ที่ใช้งานได้ตัวอย่างเช่น หากผู้ใช้ชุดตรวจเจอแถบสีแดงหรือชมพูเข้มในตำแหน่ง C เพียงแถบเดียว แต่ตำแหน่ง T ไม่มีเส้นปรากฏเลย นั่นคือผลลบ ชุดตรวจเอดส์ซึ่งอาจหมายถึงผู้ใช้ยังไม่ติดเชื้อเอชไอวี หรืออยู่ในช่วงที่ร่างกายยังไม่สร้างภูมิต้านทานเพียงพอให้ตรวจพบ จึงจำเป็นต้องพิจารณาช่วงเวลาที่เสี่ยง เช่น หากเพิ่งเสี่ยงมาต้องรออย่างน้อย 3-4 สัปดาห์จึงจะตรวจได้แม่นยำ ชุดตรวจเอดส์หรือหากจะให้แน่นอนที่สุดควรตรวจซ้ำใน 3 เดือน

การตรวจซ้ำที่โรงพยาบาลเป็นสิ่งจำเป็นเสมอ

อีกกรณีหนึ่ง หากมีแถบ C ปรากฏชัด และมีแถบ T ปรากฏจาง ๆ อยู่เช่นกัน แม้จะจางมากก็ให้ถือว่า “ผลบวก” ห้ามตีความว่าไม่มีเชื้อเด็ดขาด ผู้ใช้ควรหยุดพฤติกรรมเสี่ยงทันที ชุดตรวจเอดส์ด้วยตนเองและไปพบแพทย์เพื่อยืนยันผลอีกครั้งโดยใช้วิธีมาตรฐาน เช่นการตรวจ NAT หรือ Western blot ซึ่งสามารถระบุได้ชัดเจนว่ามีเชื้อหรือไม่สำหรับภาพตัวอย่างผลตรวจซึ่งมักพบบนฉลากหรือคู่มือของชุดตรวจจะช่วยให้ผู้ใช้งานเข้าใจได้ชัดเจนขึ้น

โดยภาพมักแสดงลักษณะเส้น C และ T ที่ปรากฏในแต่ละกรณี เช่น ภาพที่มีแถบ C ชัดเจนเพียงเส้นเดียวจะมีคำอธิบายว่า “Negative” ส่วนภาพที่มีแถบ C และแถบ T พร้อมกันจะระบุว่า “Positive” และภาพที่ไม่มีแถบ C จะมีคำอธิบายว่า “Invalid” ชุดตรวจเอดส์ซึ่งภาพเหล่านี้ควรดูควบคู่กับผลที่ตนได้รับเพื่อให้มั่นใจว่าตีความได้อย่างถูกต้อง หากไม่แน่ใจสามารถถ่ายภาพผลตรวจที่ได้แล้วปรึกษาเภสัชกรหรือแพทย์ได้ทันที